Akt Założycielski Szkoły: Prawda i Mity

W polskim systemie prawnym wiele terminów brzmi podobnie, ale ma zupełnie odmienne znaczenie i konsekwencje. Jednym z takich pojęć jest „akt założycielski szkoły”, który często bywa mylony z aktem prawa miejscowego. Ta pomyłka może prowadzić do poważnych błędów proceduralnych, zwłaszcza w kontekście publikacji i wejścia w życie dokumentów. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej, czym jest akt założycielski szkoły, odróżniając go od innych aktów prawnych i wyjaśniając jego rolę w procesie tworzenia i funkcjonowania placówek oświatowych.

Zgodnie z Prawem oświatowym, utworzenie szkoły lub placówki publicznej następuje na podstawie aktu założycielskiego. Dokument ten jest fundamentalny, ponieważ określa typ, nazwę i siedzibę nowo powstającej jednostki. Następnie, organ lub osoba uprawniona, najczęściej jednostka samorządu terytorialnego, podpisuje ten akt i nadaje placówce pierwszy statut szkoły. Mimo tak sformalizowanej procedury, status prawny aktu założycielskiego budzi często wątpliwości, szczególnie w kwestii jego publikacji.

Akt Założycielski Szkoły: Akt Prawa Miejscowego czy Kierownictwa Wewnętrznego?

Jednym z najczęściej pojawiających się pytań dotyczących aktu założycielskiego szkoły jest jego klasyfikacja prawna. Czy jest to akt prawa miejscowego, wymagający publikacji w wojewódzkich dziennikach urzędowych, czy też akt o charakterze wewnętrznym? Wojewoda Lubelski w swoim rozstrzygnięciu nadzorczym z 24 marca 2025 r. (sygn. PN-II.4131.74.2025) jasno rozwiał te wątpliwości, opierając się na ugruntowanym orzecznictwie sądów administracyjnych.

Powszechnie przyjmuje się, że uchwały dotyczące tworzenia, przekształcania czy likwidacji samorządowych jednostek budżetowych, w tym szkół, nie są aktami prawa miejscowego. Oznacza to, że nie podlegają one obowiązkowej publikacji w dziennikach urzędowych województw. Klucz do zrozumienia tej kwestii leży w rozróżnieniu pomiędzy aktami prawa miejscowego a aktami kierownictwa wewnętrznego.

Czym są Akty Prawa Miejscowego?

Akty prawa miejscowego to źródła prawa powszechnie obowiązującego na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Charakteryzują się obecnością przepisów generalnych i abstrakcyjnych. Oznacza to, że za ich pomocą organ w sposób jednostronny określa zachowanie generalnie określonych podmiotów w abstrakcyjnie, czyli niekonkretnie wskazanych sytuacjach. W ten sposób wprowadzane są nowe formy prawne, które wiążą wszystkich mieszkańców danego obszaru.

Czym są Akty Kierownictwa Wewnętrznego?

W odróżnieniu od aktów prawa miejscowego, akty kierownictwa wewnętrznego nie mają statusu źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Są one skierowane do organów samorządu i podporządkowanych mu podmiotów. Nie zawierają przepisów kreujących prawa i obowiązki w sposób generalny i abstrakcyjny. Ich moc obowiązuje jedynie wewnątrz danej struktury organizacyjnej.

Akt założycielski szkoły, podobnie jak jej statut, jest aktem kierownictwa wewnętrznego. Jest on podmiotowo i przedmiotowo skonkretyzowany, co oznacza, że wiąże wyłącznie określone osoby i podmioty (np. dyrekcję szkoły, organ prowadzący), a nie ogół mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego. Ponadto, akt założycielski jest stosowany jednorazowo (przy tworzeniu szkoły), co dodatkowo wyklucza go z kategorii norm generalnych i abstrakcyjnych, z których składają się akty prawa miejscowego. Statuty szkolne również obowiązują tylko „wewnątrz” placówki. Zatem, Wojewoda Lubelski, powołując się na orzecznictwo sądów administracyjnych, uznał za nieważną część uchwały uzależniającą wejście w życie aktu założycielskiego od jego ogłoszenia w dzienniku urzędowym.

Akt Założycielski w Różnych Kontekstach Prawnych

Pojęcie „akt założycielski” nie jest zarezerwowane wyłącznie dla szkół. W polskim systemie prawnym spotykamy je również w kontekście innych typów organizacji i podmiotów gospodarczych. Zrozumienie ich różnic pomaga w pełniejszym ujęciu specyfiki aktu założycielskiego placówki oświatowej.

Akt Założycielski Fundacji

Fundacja to organizacja non-profit, której celem jest realizacja zadań społecznie użytecznych. Powołanie fundacji wymaga ustanowienia aktu fundacyjnego, czyli jednostronnego oświadczenia woli fundatora lub fundatorów. Jest to jeden z elementów konstytutywnych dla powstania fundacji jako osoby prawnej. Akt ten musi zawierać cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację (pieniądze, papiery wartościowe, ruchomości, nieruchomości). Forma aktu fundacyjnego to zazwyczaj akt notarialny, z wyjątkiem testamentu własnoręcznego. Akt założycielski fundacji może zostać odwołany przez fundatora do momentu jej zarejestrowania w Krajowym Rejestrze Sądowym, co nadaje jej osobowość prawną.

Akt Założycielski Fundacji Rodzinnej

Fundacja rodzinna to nowa forma organizacji, wprowadzona w 2023 roku, służąca gromadzeniu i zarządzaniu majątkiem rodzinnym. Może powstać poprzez akt założycielski (czynność inter vivos) lub w testamencie (czynność mortis causa). Podobnie jak w przypadku „zwykłej” fundacji, wymaga formy aktu notarialnego. Akt ten określa strukturę, zasady działania i cele fundacji rodzinnej, a sporządzany jest przez fundatora (lub fundatorów), który musi być osobą fizyczną posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych.

Akt Założycielski Spółki z Ograniczoną Odpowiedzialnością

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) to popularna forma działalności gospodarczej. Jej powstanie wiąże się z zawarciem aktu założycielskiego (w przypadku jednego wspólnika) lub umowy spółki (w przypadku wielu wspólników). Oba dokumenty pełnią podobne funkcje i muszą być sporządzone w formie aktu notarialnego, chyba że rejestracja odbywa się online przez system S24. Akt założycielski sp. z o.o. musi zawierać m.in.: nazwę i siedzibę spółki, przedmiot działalności (kody PKD), wysokość kapitału zakładowego, informacje o udziałach i wspólnikach, oraz ewentualny czas trwania spółki. Po jego podpisaniu następuje rejestracja w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Akt Założycielski Komitetu Społecznego

Komitet społeczny to inicjatywa obywatelska, powoływana w celu realizacji zadań społecznych, często charytatywnych. Jego działalność rozpoczyna się od aktu założycielskiego. Dokument ten jest kluczowy dla legalnego funkcjonowania komitetu, określając jego cel, zasady działania i organizację. Komitet mogą założyć co najmniej trzy osoby fizyczne, posiadające pełną zdolność do czynności prawnych i niekarane za określone przestępstwa. W przeciwieństwie do fundacji czy spółek, akt założycielski komitetu społecznego nie wymaga szczególnej formy – wystarczy forma papierowa z podpisami założycieli.

Kto jest Organem Założycielskim Szkoły?

W kontekście szkół publicznych, pojęcie „organu założycielskiego” jest często używane zamiennie z „organem prowadzącym szkołę”. Zgodnie z wyjaśnieniami Ministerstwa Edukacji Narodowej, ustawa o systemie oświaty nie posługuje się wprost pojęciem „organu założycielskiego”, dlatego za takowy należy uznać organ prowadzący szkołę.

W przypadku szkół publicznych, organem prowadzącym jest zazwyczaj jednostka samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo). Może się jednak zdarzyć, że szkoła publiczna zostanie przekazana do prowadzenia osobie fizycznej lub prawnej niebędącej jednostką samorządu terytorialnego. Dzieje się to na mocy art. 5 ust. 5g ustawy o systemie oświaty, pod warunkiem uzyskania pozytywnej opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Przekazanie takiej szkoły jest równoznaczne z likwidacją jej dotychczasowej formy organizacyjno-prawnej i oznacza, że szkoła przestaje być jednostką budżetową i jednostką sektora finansów publicznych.

Konsekwencje Przekazania Szkoły Osobie Fizycznej/Prawnej

Zmiana organu prowadzącego szkołę wiąże się z szeregiem istotnych konsekwencji, zwłaszcza w zakresie prawno-podatkowym i pracowniczym:

• Numer REGON: Przekazana szkoła otrzyma nowy numer REGON, ponieważ zmiana szczególnej formy prawnej podmiotu (z jednostki budżetowej na podmiot prowadzony przez osobę fizyczną/prawną) powoduje skreślenie z rejestru i ponowny wpis z nowym numerem.
• Obowiązki podatkowe (PIT): Nowy organ prowadzący staje się płatnikiem podatku dochodowego od osób fizycznych. Musi obliczać i pobierać zaliczki na podatek od wynagrodzeń pracowników (nauczycieli i innych) oraz świadczeń z tytułu umów zleceń czy umów o dzieło.
• Obowiązki ewidencyjne: Osoba fizyczna prowadząca szkołę, jeśli jej działalność spełnia definicję działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy o PIT, ma obowiązek prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów lub ksiąg rachunkowych.
• Podatek VAT: Organ prowadzący szkołę (osoba fizyczna, spółka osobowa, osoba prawna) staje się podatnikiem VAT. Usługi świadczone przez jednostki objęte systemem oświaty w zakresie kształcenia i wychowania są zwolnione z VAT, co oznacza, że taki podatnik nie musi rejestrować się dla potrzeb VAT, składać deklaracji ani prowadzić ewidencji VAT, jeśli wykonuje wyłącznie czynności zwolnione.
• Składki ZUS: Szkoła publiczna prowadzona przez osobę fizyczną jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne za zatrudnionych pracowników.

Status Nauczycieli po Przekazaniu Szkoły

Przekazanie szkoły ma również znaczący wpływ na status zatrudnionych w niej nauczycieli. Jednostka samorządu terytorialnego ma obowiązek powiadomić pracowników o terminie przekazania szkoły oraz o konsekwencjach socjalnych i nowych warunkach pracy i płacy. Nauczyciele mają prawo odmówić przejścia do nowej placówki, co skutkuje rozwiązaniem stosunku pracy. Ci, którzy nie złożą takiej odmowy, otrzymają propozycję nowych warunków pracy i płacy od nowego organu prowadzącego. Jeśli przyjmą nowe warunki, tracą moc przepisy ustawy Karta Nauczyciela (z pewnymi wyjątkami), a ich stosunek pracy reguluje Kodeks Pracy.

Warto podkreślić, że awans zawodowy nauczyciela będącego jednocześnie organem prowadzącym szkołę lub dyrektorem szkoły, który jest równocześnie organem prowadzącym, jest niemożliwy. Procedury awansu zawodowego są bowiem sprzeczne z jednoczesnym pełnieniem funkcji nauczyciela/dyrektora i organu prowadzącego.

Najczęściej Zadawane Pytania

1. Czy akt założycielski szkoły musi być publikowany w dzienniku urzędowym?

Nie, akt założycielski szkoły nie jest aktem prawa miejscowego, lecz aktem kierownictwa wewnętrznego. W związku z tym nie podlega obowiązkowej publikacji w wojewódzkich dziennikach urzędowych. Jego wejście w życie nie jest uzależnione od ogłoszenia.

2. Kto nadaje statut szkole?

Pierwszy statut szkole publicznej nadaje organ lub osoba wymieniona w art. 8 ust. 2 Prawa oświatowego, czyli najczęściej jednostka samorządu terytorialnego, która jest organem prowadzącym szkołę.

3. Co się dzieje ze szkołą po jej przekazaniu osobie fizycznej lub prawnej?

Po przekazaniu szkoła przestaje być jednostką budżetową i jednostką sektora finansów publicznych. Zmienia się jej numer REGON, a nowy organ prowadzący (osoba fizyczna/prawna) staje się odpowiedzialny za jej samodzielne prowadzenie, w tym za kwestie finansowe, podatkowe (PIT, VAT, ZUS) oraz pracownicze.

4. Czy nauczyciele w przekazanej szkole tracą uprawnienia z Karty Nauczyciela?

Tak, jeśli nauczyciel przyjmie nowe warunki pracy i płacy zaproponowane przez nowy organ prowadzący, z dniem przyjęcia tych warunków tracą moc przepisy ustawy Karta Nauczyciela (z zastrzeżeniem art. 91b ust. 2 pkt 1-3). Ich stosunek pracy jest wówczas regulowany przez Kodeks Pracy.

5. Czy organ prowadzący szkołę może jednocześnie być nauczycielem i awansować zawodowo?

Procedury awansu zawodowego nauczycieli są sprzeczne z jednoczesnym pełnieniem funkcji organu prowadzącego szkołę. Zatem, osoba będąca organem prowadzącym szkołę (lub dyrektorem, który jest jednocześnie organem prowadzącym) nie może realizować ścieżki awansu zawodowego nauczyciela.

Podsumowanie

Akt założycielski szkoły to dokument o fundamentalnym znaczeniu dla powołania i funkcjonowania placówki oświatowej. Jest on aktem kierownictwa wewnętrznego, a nie aktem prawa miejscowego, co ma kluczowe konsekwencje dla jego publikacji i wejścia w życie. Rozróżnienie to jest niezwykle ważne dla prawidłowego zarządzania szkołami i unikania błędów proceduralnych.

Pojęcie „aktu założycielskiego” występuje w wielu obszarach prawa, od fundacji, przez spółki, po komitety społeczne, każdorazowo z nieco inną specyfiką, wymogami formalnymi i konsekwencjami prawnymi. Zrozumienie tych różnic pozwala na pełniejsze docenienie złożoności polskiego systemu prawnego i precyzyjne działanie w ramach obowiązujących przepisów. W przypadku przekazywania szkół publicznych osobom fizycznym czy prawnym, należy pamiętać o szeregu obowiązków związanych z nowym statusem prawnym placówki, w tym o konsekwencjach podatkowych i pracowniczych. Każdy, kto planuje utworzenie lub przejęcie szkoły, powinien dokładnie zapoznać się z obowiązującymi regulacjami, aby zapewnić płynne i zgodne z prawem funkcjonowanie placówki.

Zainteresował Cię artykuł Akt Założycielski Szkoły: Prawda i Mity? Zajrzyj też do kategorii Edukacja, znajdziesz tam więcej podobnych treści!